|
маноти ҳукм иллатидан ўзгадир. Бу ерда иллат билан манот ўртасида катта фарқ бор. Чунки иллат ҳукмга боис бўлган нарсадир ва унинг албатта бир шаръий далили бўлиши лозим. Аммо ҳукм маноти ҳукм олиб келган мавзудир, яъни ҳукм тўғри келадиган масаладир, ҳукмнинг далили ҳам, унинг иллати ҳам эмас. Унинг ҳукм маноти бўлишининг маъноси унинг ҳукм тааллуқли бўлган нарса эканлигидир. Яъни унинг муолажаси учун ҳукм келтирилган. Лекин у ҳукмни келтиришга боис бўлмаган. Шунинг учун уни ҳукм иллати дейишга асос йўқ. Чунки ҳукм маноти шаръий ҳукмдаги нақлийликдан бошқа бўлган томондир ва уни ўрганиб ҳақиқатини аниқлаш иллат ҳақиқатини ўрганиб аниқлашдан ўзгадир. Чунки иллат ҳақиқатини ўрганиб аниқлаш иллатлаб келган нассни тушунишга оид бўлади. Бу эса нақлиёт (нақл қилинган нарсалар)ни тушуниш бўлиб, у манот эмас. Аксинча манот нақлиётлардан бошқа нарсадир. Манот деганда шаръий ҳукм татбиқ этиладиган воқеълик кўзда тутилади. Масалан хамр (маст қилувчи ичимлик) ҳаром десангиз бунда шаръий ҳукм хамрнинг ҳаромлигидир. Муайян ичимликка ҳаром ёки ҳаром эмас деган ҳукм берилиши учун ўша ичимликнинг хамр эканлигини ёки эмаслигини текшириб аниқлаш манот ҳақиқатини текшириб аниқлашдир. Демак ичимликни ҳаром дейиш учун унинг хамр эканлигини ёки ундай эмаслигини текшириб кўриш зарур бўлади. Хамр ҳақиқатини мана шундай текшириб ўрганиш манот ҳақиқатини ўрганишдир. Яна масалан таҳорат қилиш жоиз бўладиган сув мутлақ сувдир, деб айтсангиз, бунда шаръий ҳукм мутлақ сувнинг таҳорат олиш жоиз бўладиган сув эканидир. Сувга ундан таҳорат олиш жоиз бўлади деб ҳукм бериш учун унинг мутлақ сув эканини ёки бундай эмаслигини аниқлаш манот ҳақиқатини ўрганиб аниқлашдир. Демак сувнинг мутлақ эканини ёки ундай эмаслигини текшириб кўришга тўғри келади. Ана шунда ундан таҳорат олиш жоиз дейишга асос бўлади. Сув ҳақиқатини ўрганиш учун бўлган бу текшириб кўриш манот ҳақиқатини текшириб ўрганишдир. Яна масалан таҳорати бузилган одам намозга таҳорат олиши вожиб, деб айтсангиз, ўша шахснинг таҳоратли ёки таҳоратсиз эканлигини аниқлаш манот ҳақиқатини аниқлашдир ва ҳоказо. Шотибий «Мувофақот»да бундай деган: «Бу ва бунга ўхшаган мавзулар манотни тайин қилишни тақозо қиладиган нарсалардан бўлиб, улар борасида ҳар бир нозил бўладиган нарсага нисбатан воқенинг мувофиқ
55-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247